थायरॉईड म्हणजे गळ्यामधील ग्रंथी. त्यातून टी३ टी४ हे हार्मोन्स उत्पादित होतात. थायरॉईड हा आजार दोन प्रकारचा असतो, हायपरथायरॉईड व हायपोथायरॉईड. शरीराची क्रिया सुरु ठेवण्यासाठी या हार्मोन्सची गरज असते. शरीरातील क्रियांचा वेग या हार्मोन्सवर अवलंबून असतो. उदाहरणच घ्यायचं झालं तर हार्मोन्स जास्त असतील, तर हृदयाचे ठोके वाढतात,  कमी झाले तर गती कमी होणार. या हार्मोन्सचं प्रमाण वाढलं तर शरीरात मेटापॉलिझीन वाढणार. म्हणजे हृदयाची धडधड वाढते, डोळे मोठे होतात,  हाताला घाम सुटतो आणि त्याचा परिणाम हाडांवर किंवा हृदयावर होऊ शकतो. पण हार्मोन्सचं प्रमाण कमी झालं, तर उलटा परिणाम होतो. आयोडीन हे मिनिरल असून थायरॉईड ग्लॅण्डचं कार्य, वाढ तसेच मेंदू व शरीर यांचा एकूण विकास वाढविण्यासाठी त्याचा उपयॊग होतो. या ग्लॅण्डमधून स्त्रवणाऱ्या हार्मोन्समुळे आपलं बॉडीटेंम्प्रेचर मर्यादित ठेवलं जात. रक्तपेशी निर्माण होतात, प्रजोत्पादनासाठी आवश्यक पेशी निर्माण होतात, तसेच स्नायू व नसांना बळकटी प्राप्त होते.

आज हायपोथायरॉईड (थायरॉईड या अंत:स्त्रावी ग्रंथींचे काम कमी होणे ) या आजाराने ग्रस्त असे कितीतरी पेशंट्स पाहण्यात येत आहेत.  दिवसाआड किमान १-२ पेशेंट्समध्ये या आजाराची किंवा यातल्या काही लक्षणांची सुरुवात दिसतेच . ओळखीच्या ४ ते ५ कुटुंबापैकी एका कुटुंबामध्ये एक हायपोथायरॉईडचा रुग्ण दिसून येतो . कित्येक रुग्ण तर वाढत चाललेल्या वजनामुळे त्रस्त होऊन डॉक्टरांकडे येतात, रक्ततपासणी केल्यानंतर हायपोथायरॉईडचे निदान होते.

हायपोथायरॉईडच्या आजारामध्ये खालील लक्षणे दिसून येतात. वजन अकारण आणि अवास्तव वाढणे. लवकर थकवा येणे, कुठल्याही कामात निरुत्साह वाटणे, अंगावर सूज येणे (हात, पाय ,चेहरा यावर जास्त करून), सांधेदुखी, त्वचा सुरकुतणे-कोरडी होणे, नखे चपटी अन खडबडीत होणे, केसरुक्ष (कोरडे) होणे, जास्त प्रमाणात गळायला लागणे, लवकर पिकायला लागणे, पोट साफ न होणे (कॉन्स्टिपेशन), स्नायूंमधून पेटके येणे (क्रॅप्स), कोलेस्ट्रॉलचे प्रमाण वाढणे. डिप्रेशन, आवाज घोगरा होणे.

स्त्रियांमध्ये मासिक पाळीच्या तक्रारी यासारखी लक्षणे हायपोथायरॉईड या आजारात दिसतात. सबक्लिनिकल हायपोथायरॉईड म्हणजे ज्यात लक्षणे दिसू लागतात, पण रक्तात TSH, T3 ,T4 हे Normal असतात. किंवा काही काळाने TSH वाढलेले आढळते.

आयोडीनची कमतरता निर्माण झाली की, गळ्यातल्या थायरॉईड ग्रंथीकडे मागणी जास्त पुरवठा कमी, अशी स्थिती होते. त्यामुळे थायरॉईड ग्रंथीभोवती थायरॉक्झीनची मागणी करणाऱ्या शरीरातल्या रसायनांचा जमाव वाढतो. थायरॉईड ग्रंथीला सूज येते. शरीराच्या अन्य क्रियांमध्ये अडथळे येऊन शरीरात समस्या निर्माण व्हायला लागतात. ज्यांचे रिपोर्ट्स सुरुवातीला नॉर्मल त्यांना इतर डॉक्टरांनी थकव्यासाठी केवळ टॉनिक किंवा अंगावर सूज असेल तर ती कमी करणारी औषधे दिलेली असतात . पण मूळ आजार त्यामुळे बरा होतच नाही. अशा पेशंट्समध्ये रिपोर्ट्स नॉर्मल असतानाही जर हायपोथायरॉईड या आजाराची लक्षणे
६०-७० टक्के दिसत असतील (सबक्लीनिकल हायपोथायरॉईड),  तर त्या अनुषंगाने औषधं सुरु केल्यावर लगेच फरक दिसून येतो. प्रत्येकवेळी नवे फॅड आपल्या देशात येते अन आपणसुद्धा त्यामागे डोळे बंद करून धावत सुटतो. अशीच काहीशी  स्थितीमागील १० ते १५ वर्षात आयोडीनयुक्त मिठामुळे झाली आहे. ज्यांना खरोखरच गरज आहे, त्यांनी डॉक्टरी सल्ल्याने आयोडाईज्ड मीठ खावे किंवा जेवणातील इतर पदर्थातून आयोडीनचे प्रमाण थोडे वाढवून घ्यावे.

उगीच सरसकट मॉर्मल लोकांनाही ते खात राहणे बरोबर नाही, याबद्दल विविध मत – मतांतरे आहेत.

आपल्यापैकी कुणी थायरॉईड प्रोफाईल म्हणजेT3 , T4 , TSH ही टेस्ट केली असेल तर त्या रीपोर्टच्या खाली एक ओळ वाचली असेल, ती म्हणजे, excess intake of iodine may lead to high TSH किंवा drugs that increases TSH values : iodine. म्हणजे बहुतांशी लॅबसुद्धा हे मान्य करतात की आयोडीनचा वापर मर्यादित असायला हवा.

आपल्या रोजच्या आहारात आयोडीनची गरज ७०-१५० mcg/day एवढी असते. केवळ १ ग्रॅम आयोडाईज्ड मिठात फ आयोडीनचे प्रमाण ७७ mcg  एवढे असते. आता विचार करा, आपण दिवसभरात किती मीठ खातो व गरज नसताना आपल्या शरीरात किती आयोडीन जाते, मग आपणांस थायरॉईड हा आजार होणारच.

शाकाहारी लॊकांच्या आहारातही गरज दूध, तसेच सालासकट उकडलेला बटाटा, मुळा, गाजर, लसूण, कांदे, वांगी यासारख्या भाज्यांमधून पूर्ण होऊ शकते. तर मांसाहारी लोकांना सी-फूड, अंडी या मधून जी गरज पूर्ण होते. जेव्हा आयोडीनची कमतरता असल्याची लक्षणे दिसू लागतात, तेव्हाच आयोडीन मिठातूनही घ्यावे. मग शरीरात आयोडीनची कमतरता नसताना विनाकारण सरसकट या आयोडाईज्ड मीठ खाण्यापेक्षा सगळयात उत्तम पर्याय असलेल्या सैंधव (उपवासाचे मीठ) / rock salt हे इतर दिवशीही वापरले तर त्याने नुकसान तर काहीच नाही, उलट ब्लडप्रेशर सारखे इतर आजारही नियंत्रित राहतील. शिवाय यात आवश्यक असणारी अन्य मिनरल्स पण आहेत. अनेक औषधी गुणांनी युक्त हे मीठ सर्वांनीच रोजच्या जेवणात वापरायला काहीच हरकत नाही. कारण लहान मुलांपासून ते वयोवृद्धांपर्यंत सर्वांनाच मानवणारे असे हे मीठ आयुर्वेदालाही मान्य आहे.

शरीरात आयोडिनचं प्रमाण झपाटयानं कमी होण्यामागं अन्नातून, पाण्यातून येणाऱ्या ब्रोमीन आणि क्लोरीनची भूमिका मोठी आहे. पाणी शुद्धकरण्यासाठी काही ठिकाणी ब्लिचिंग पावडर, काही ठिकाणी पॉलीअ‍ॅल्यूमिनाइज्ड क्लोराईड. काहीही वापरा नळाच्या पाण्यावाटे क्लोरीन तुमच्या पोटात प्रवेश करणारच. क्लोरीनचा हा प्रवेश नाकारण्यासाठी एक साधा उपाय आहे. नळावाटे शुद्ध करून आलेलं पाणी भरून ठेऊन दोन दिवसानंतर शिळं झालं की वापरायचं म्हणजे तोपर्यंत त्यातील अतिरिक्त क्लोरीन उडून जाईल. आपण शरीराला उपकारक शिळं पाणी फेकून देतो आणि नळावाटे आलेलं क्लोरीनचा घमघमाट असलेलं पाणी वापरायला घेतो. मग शरीरातलं आयोडीन कमी होणारच. याशिवाय पांढरा मैदा व मांसाहाराचे वाढते प्रमाण शरीरातील चयापचय क्रिया बिघडविण्यास कारणीभूत ठरत आहे असे दिसून येत आहे.

व्यायामाद्वारे हायपोथायरॉईड या आजारावर नियंत्रण मिळवणे अवघड आहे असे दिसून येत आहे. वजन वाढत आहे या चिंतेने रुग्ण ग्रस्त असतो, आहार नियंत्रित करूनही, डायटींग करूनही वजन कमी होत नाही अशी रुग्णांची ओरड असते. आयुर्वेदातील पंचकर्म या शरीर शुद्धीप्रक्रियेअंतर्गत वमन, विरेचन, बस्ती, रक्तमोक्षण, नस्य, शिरोधारा करून घेतल्यास हायपोथायरॉईड या आजारावर खूप चांगल्या प्रकारे नियंत्रण मिळविता येते असे लक्षात येते. आयोडीनचे अपुरे सेवन व त्यामुळे उद्धभवणारे आजार लवकर बरे होत
नाहीत त्यासाठी आयोडीनचे अन्नातील प्रमाण योग्य राहील, यासाठी आपण जागरूक राहायला हवे. आयोडीन शरीरात साठविले जात नाही, त्यासाठी आयोडीनचे रोजच सेवन केले पाहिजे.

विशेष महत्वाचे; थायरॉईड १०० टक्के नीट होत नाही. थायरॉईड हा आजार कोणत्याही परिस्थितीमध्ये १०० टक्के नीट होत नाही तर त्यास फक्त १०० टक्के नियंत्रणात ठेवता येते. रुग्णांची थायरॉईडची गाठ तयार करत नसणारे रसायन योग्य मात्रेत बाहेरुन देऊनच थायरॉईड नियंत्रणात ठेवता येतो. जर कोणी आश्वासने देत असतील तर त्यांच्या भूलथापांना शहाण्या व्यक्तींनी बळी पडू नये, अशा व्यक्तींना कालांतराने थायरॉईडच्या भयंकर साइडइफेक्टसना सामोरे जावे लागते. कोणत्याही परिस्थितीमध्ये थायरॉईडची

मुख्य औषध बंद करू नये. औषध सुरु केल्यापासून दर २ ते ३ महिन्यांनी थायरॉईड हार्मोनची तपासणी करणे आवश्यक असते. रिपोर्टनुसार औषधाची मात्रा निश्चित केली जाते.