आर्थिक नफा प्राप्त करण्यासाठी वस्तू व सेवांची केली जाणारी देवाणघेवाण म्हणजेच व्यवसाय होय. जास्तीत जास्त आर्थिक नफा मिळविणे व नफा प्राप्त करण्याबरोबरच मानवी गरजा पूर्ण करणे हादेखील एक व्यवसायाचा उद्देश आहे. व्यवसाय ही एक अखंडरित्या चालणारी प्रक्रिया आहे, असे आपण म्हणू शकतो.

व्यवसाय हा एक प्रकारे आर्थिक उपक्रम आहे, जेथे नियमित स्वरूपात वस्तू आणि सेवांचे उत्पादन होतच असते. भारत देश कृषिप्रधान आहे. कोरोनाच्या काळात या शेतीने माणसांना आधार दिला. त्यामुळे शेतीमध्ये आधुनिकता येऊन शेतीपूरक व्यवसाय वाढले पाहिजेत; ज्यामुळे शेतकऱ्यांनाही आर्थिक लाभ होईल.

दुग्धव्यवसाय

शेतकरी गाई व म्हशींचे पालन करून जवळपासच्या शहरात  दूध विकू शकतात. ते आपल्या शेतामध्ये चारा लागवड करून त्याचा उपयोग गुरांच्या खाद्यासाठी करू शकतात.

शेळीपालन व्यवसाय

शेळीपालन हा व्यवसाय सुरु करण्यासाठी सुरुवातीला कमी गुंतवणुक आहे. शेळीपालन हा शेतीपूरक व्यवसाय आहे. शेतकरी कमी पैशात व कमी जागेत हा व्यवसाय अगदी सहजपणे करू शकतो, शेळीला चारा-पाणी कमी लागतो.

कुक्कुटपालन

अंडी उत्पादन आणि मांस विक्रीसाठी कुक्कुटपालन हा व्यवसाय चांगला आहे. या मांसाला  मागणी चांगली असून किंमतसुद्धा  मिळते. कुक्कुटपालन या व्यवसायासाठी कमी गुंतवणूक लागते.

अंडी उत्पादन

कोंबडी पालन करून तिची अंडीही शेतकरी  विकू शकतो. अंड्यांना बाजारपेठेत वाढती मागणी आहे.

रेशीम उद्योग व्यवसाय

शेतकरी रेशीम उद्योग सुरु करू शकतात. रेशीमकिडे झाडावर वाढतात. यापासून उत्तम उत्पन्न मिळते. त्यासाठी हा चांगला पर्याय आहे.  

 शेणखत निर्मिती व्यवसाय

ज्या शेतकऱ्यांकडे पशुधन आहे ते शेणखत निर्मिती व्यवसाय करू शकतात. कोणत्याही गुंतवणुकीविना हे खत तयार करता येते. या खताला मागणीसुद्धा भरपूर आहे.  

मशरूम उत्पादन व्यवसाय

शहरी भागात मशरूमला चांगली मागणी असून शेतकरी घरच्या घरी मशरूम तयार करून विकू शकतो. मशरूमसाठी लागणारी ‘धसकटे’ शेतातील पीककापणीनंतर मिळतात.

गुलाबापासून गुलकंद निर्मिती व्यवसाय

सध्या बाजारात गुलकंदला चांगली मागणी आहे. त्यामानाने त्याचे उत्पादन खूप कमी आहे. गुलकंदचा वापर सरबत, खाऊची पाने, दूध तसेच अन्य बऱ्याच ठिकाणी होतो.

काजूप्रक्रिया व्यवसाय

काजूवर प्रक्रिया करून त्याची विक्री करता येते.काजूप्रक्रिया व्यवसाय हा सुद्धा पैसे मिळवून देणारा व्यवसाय आहे.

अर्थात, यातील कोणताही व्यवसाय करायचा झाल्यास त्याबाबतचा अभ्यास, निरीक्षण करणे फार महत्वाचे आहे. तसेच अलीकडे बरीच प्रशिक्षणे होतात त्यांचा लाभही घ्यायला हवा.