व्यवसाय हा व्यक्तीच्या दैनंदिन जीवनातील एक महत्त्वाचा भाग आहे. व्यवसायामध्ये साधारणतः वस्तू व सेवांच्या मोबदल्यात पैसे दिले – घेतले जातात.  व्यवसायाचे हे स्वरूप हल्ली अस्तित्वात आले आहे. पूर्वी म्हणजे अगदी हजारो वर्षांपूर्वी वस्तूंच्या मोबदल्यात वस्तू अथवा सेवा पुरविल्या जात होत्या. हजारो वर्षांपूर्वीचे व्यवसायाचे स्वरूप हे आजच्या व्यवसायापेक्षा फार वेगळे होते.

आर्थिक नफा प्राप्त करण्यासाठी वस्तू व सेवांची केली जाणारी देवाणघेवाण म्हणजेच व्यवसाय होय. जास्तीत जास्त आर्थिक नफा मिळविणे हाच व्यवसाय आणि व्यावसायिकाचा मुख्य उद्देश असतो. नफा प्राप्त करण्याबरोबरच मानवी गरजा पूर्ण करणे हादेखील एक व्यवसायाचा उद्देश आहे. व्यवसाय ही एक अखंडरित्या चालणारी प्रक्रिया आहे, असे आपण म्हणू शकतो.

व्यवसाय हा एक प्रकारे आर्थिक उपक्रम आहे, जेथे नियमित स्वरूपात वस्तू आणि सेवांचे उत्पादन होतच असते. कालांतराने वस्तू आणि सेवांमध्ये बदल होताना दिसून येत आहे; परंतु त्यांचे उत्पादन अखंडित आहे.

 
आधुनिक काळात लोकसंख्या वाढीमुळे वस्तू व सेवांच्या मागणीत वाढ झाली, ज्यामुळे  व्यावसायिक  क्षेत्र कालांतराने विस्तारत गेले.

कोणताही व्यवसाय सुरु करण्यापूर्वी अवतीभवतीच्या सामाजिक वातावरणाचा अंदाज घेणे व्यवसाय विस्तारासाठी फार महत्त्वपूर्ण ठरते. व्यवसायामध्ये व्यावसायिकाला नफ्यासोबतच वस्तू व सेवांचा दर्जा, त्यांचे दर आणि उपयोगिता या गोष्टींची देखील काळजी घ्यावी लागते.

व्यवसाय हा जरी वैयक्तिक हेतू साध्य करण्यासाठी केला जात असला, तरी सामाजिकदृष्टया व्यवसाय महत्त्वाचा ठरतो.

व्यवसायाचे प्रकार : वस्तू आणि सेवांच्या उत्पादन पद्धतींमुळे व्यवसाय हा ४ विविध प्रकारांमध्ये विभागला गेला आहे. व्यवसायाचे हे चार प्रकार नेमके कोणते, ते बघा.

प्राथमिक व्यवसाय : ज्यामध्ये नैसर्गिक संसाधनाचा उपयोग थेट मानवाद्वारे मानवाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी केला जातो. प्राथमिक व्यवसाय हा पूर्णतः निसर्गावर अवलंबून असतो. यामध्ये मनुष्यबळ अधिक महत्त्वपूर्ण ठरते. प्राथमिक व्यवसायात निसर्गाकडून जितकी जास्त संसाधने मिळतील, तितक्या जास्त प्रमाणात मानवी गरजा पूर्ण होतात.  उदाहरणार्थ, शेती करणे, शिकार करणे, कुक्कुटपालन, मत्स्यपालन, दूध उत्पादन

द्वितीयक व्यवसाय : कच्च्या मालाचे रूपांतर पक्क्या मालामध्ये करणे या व्यवसायाच्या प्रकाराला ‘द्वितीयक व्यवसाय’ असे म्हणतात. द्वितीयक व्यवसायामुळे जेव्हा कच्च्या मालाचे रूपांतर पक्क्या मालात होते, तेव्हा त्या पक्क्या मालाचे मूल्य आणि त्याची उपयोगिता वाढते. तसेच या प्रकारच्या व्यवसायात नाशवंत पदार्थांवर अधिक जोर दिला जातो. उदाहरणार्थ, लाकडी वस्तू तयार करणे, खनिज धातूंना शुद्ध करणे, इ.

तृतीयक व्यवसाय : हे व्यवसाय साधारणतः वस्तूंऐवजी सेवांवर आधारित असतात. यामध्ये ग्राहकाला अथवा व्यक्तीला विविध प्रकारच्या सेवा प्रदान केल्या जातात. उदाहरणार्थ, दळणवळण, संचार, शिक्षण, आरोग्य सेवा, प्रशासकीय सेवा, वैयक्तिक सेवा.

 चतुर्थक व्यवसाय : यामध्ये कोणत्याही प्रकारच्या वस्तूंचे उत्पादन घेतले जात नाही. चतुर्थक व्यवसाय हा मानवी कौशल्यावर आधारित असतो असे आपण म्हणू शकतो. चतुर्थक व्यवसायाद्वारे प्राथमिक व्यवसाय, द्वितीयक व्यवसाय आणि तृतीयक व्यवसाय यासाठी मनुष्यबळ निर्माण केले जाते.  उदाहरणार्थ, संशोधन, न्यायविषयक मार्गदर्शन, करसंबंधित मार्गदर्शन, इ.
 
व्यवसाय व्यवस्थापन : कोणत्याही व्यवसायासाठी हा एक महत्वाचा मुद्दा आहे. अगदी सोप्या भाषेत सांगायचे झाले, तर व्यवस्थापन म्हणजेच ‘नियोजन’ होय. व्यवसायातील प्रत्येक टप्प्यात राखली जाणारी सुव्यवस्था म्हणजेच ‘व्यवस्थापन’ होय. व्यवस्थापनामुळे व्यवसायात एकसूत्रता नांदते, ज्यामुळे व्यवसाय विस्ताराची शक्यता दाट होते.

व्यवसाय व्यवस्थापनाचे प्रकार : व्यवसायाचे व्यवस्थापन करताना आपल्याला व्यवसायातील पुढील घटकांचे व्यवस्थापन करावे लागते.

आर्थिक व्यवस्थापन :
– मानवी संसाधनाचे व्यवस्थापन
– यांत्रिक व्यवस्थापन
– विक्री व विपणन  व्यवस्थापन
– धोरणांचे व्यवस्थापन,  इ.

हे काही व्यवसायातील महत्वाचे घटक आहेत, ज्यांचे नियोजन करणे कोणत्याही व्यवसायासाठी एक महत्त्वाची बाब ठरते.