हे ‘रांजणखळगे’ महाराष्ट्रातील नगर जिल्ह्यात आहेत. आशिया खंडातील सर्वात मोठे कुंड म्हणून या ठिकाणाची ख्याती आहे. कित्येक शतकापासून या कुंडामध्ये सतत पाणी असते. कितीही दुष्काळ पडला तरी पाण्याची पातळी कमी होत नाही. अतिशय सुंदर अशा कोरीवकामाप्रमाणे खडक याठिकाणी पहावयास मिळतो. वर्षाच्या तिन्ही ऋतुंमध्ये याठिकाणी निसर्गाचे वेगवेगळे सौदर्य पहावयास मिळते. पावसाळ्यात खळखळणारे पाणी, अतीसुंदर धबधबे, हिवाळ्यात काही ठिकाणी खडकावर उगवणारी हिरवळ मनाला प्रफुल्लीत करते. उन्हाळ्यात कुंडातील पाण्याचा गारवा बहरलेल्या हिरव्यागार वृक्षांची उणीवच भासू देत नाही. एक रम्य परिसर व आकर्षक पर्यटनस्थळांचे केद्र म्हणूनही या ठिकाणाला विशेष महत्व प्राप्त झालेले आहे. इंग्रजीत ‘पॉट होल्स’ या नावाने ओळखले जाणारे हे ‘रांजणखळगे’ अतिशय सुंदर व मनोवेधक असल्याने क्षणार्धात लक्ष वेधून घेतात.
पुण्यापासून निघोज सुमारे ११२ किलोमीटर आहे. पुणे-नगर रस्त्यावर ‘शिरूर’ गावानंतर काही अंतरावर निघोजचा फाटा आहे. ‘शिक्रापूर’ हूनही एक फाटा निघोजला जातो. निघोजमध्ये भोजन आणि निवासाची सोय आहे. भौगोलिक चमत्काराचा छोटा आविष्कार निघोज इथे पहायला मिळतो. याठिकाणी ज्वालामुखीपासून तयार झालेला ‘कॉम्पॅक्‍ट बेसॉल्ट’ आणि ‘व्हेसिक्‍युलर बेसॉल्ट’चा एकाआड एक थर आहे. त्यातून ‘कुकडी’ नदीचा प्रवाह वाहतो. या खडकांमध्ये सुमारे २०० मीटर लांब आणि काही ठिकाणी ६० मीटर रुंद दरी तयार झाली आहे. याच दरीत नदीने कोरून काढलेली चित्तवेधक पाषाणशिल्पे दिसतात. अनेक ठिकाणी खडकांना रांजणासारखा आकार प्राप्त झाल्याने त्याला सामान्यपणे ‘रांजणखळगे’ असे म्हटले जाते. प्रवाहातून वाहत आलेले लहान-मोठे दगड नदीपात्रात तयार होणाऱ्या भोवऱ्यांमुळे गोल फिरत राहतात. त्यामुळे वर्तुळाकृती खड्डे तयार होतात. हेच आहेत ‘रांजणखळगे’!
लाखो वर्षांपासून ही क्रिया घडत असल्याने, पात्रातील खडकांना खळग्यांचे स्वरूप प्राप्त झाले आहे. शास्त्रीय दृष्टिकोनातून त्याला ‘पॉट होल्स’ म्हणतात. या ‘रांजणखळग्यां’ ची नोंद गिनीज बुक ऑफ रेकॉर्डमध्येही झाली आहे. त्यामुळे जगभरातील शास्त्रज्ञ आणि पर्यटक या ठिकाणाला भेट देतात.