चिपळूणमधील परशुराम मंदिर

भारतात बऱ्याच ठिकाणी वेगवेगळ्या देवतांची मंंदिरे आहेत. विशेषतः परमेश्वराने घेतलेल्या दहा अवतारांची मंदिरे वेगवेगळ्या भागात बांधलेली आहेत. विष्णूचा सहावा अवतार ‘भार्गवराम’ म्हणजेच परशुरामाचे असेच एक मंदिर कोकणात आहे. महाराष्ट्र राज्यातील रत्‍नागिरी जिल्ह्यात मुंबई-गोवा राष्ट्रीय महामार्गावर चिपळूण येथे लोटे औद्योगिक भागात डावीकडे जाणाऱ्या रस्त्याने परशुराम मंदिराकडे जाता येते. चिपळूण शहरातूनसुद्धा रिक्षाने मंदिराकडे जाता येते. चिपळूण शहराच्या अलीकडे दहा किलोमीटर अंतरावर हे मंदिर आहे.

मंदिराच्या बांधकामासाठी काळा (बेसाॅल्ट), जांभा (लॅटेराइट) दगड आणि चुना यांचा वापर केलेला आहे. मंदिराभोवताली जांभ्या दगडांची संरक्षक भिंत आहे. हिला ‘पोंवळी’ असे म्हणतात. येथे प्रवेश करताक्षणीच नगारखाना दृष्टीस पडतो. मंदिराच्या आवारात जांभ्या दगडाची फरसबंदी केलेली आहे. मंदिराला दोन सभामंडप आणि गाभारा असे स्वरूप दिलेले आहे. गाभाऱ्यावर अष्टकोनी तलविन्यास व कळस आहे. सभामंडपावर आयताकृती तलविन्यास असून त्यावर वैशिष्ट्यपूर्ण महिरपी वृत्त-घुमट केलेले आहेत. छतावर दर्शनी बाजूस कोपऱ्यावर सिंहांचे युग्मशिल्प बनविले आहे. हे मंदिर उत्तराभिमुख आहे. दारातच दक्षिणमुखी मारूतीचे छोटे मंदिर आहे. मारूती मंदिराच्या शेजारी धातूची गरूड मूर्ती स्थापन केलेली आहे. गाभाऱ्यात ‘काम’, ‘परशुराम’ आणि ‘काळ’ अशा तीन चतुर्भुज मूर्ती आहेत.

परशुरामाच्या हातात धनुष्य-बाण,परशु अशी आयुधे आहेत. कामदेवतेच्या हातात दंड व कमंडलू आहे, तर काळदेवता परशु व मृग धारण केलेली आहे. मंदिरातील प्राचीन मूर्ती बदलून २५ एप्रिल १९९३ रोजी नव्या मूर्ती बसविलेल्या आहेत. मूळ मूर्ती विश्वस्त समितीने जतन करून ठेवल्या आहेत. मूर्तींच्या मागे सोनेरी प्रभावळ आहे. गाभाऱ्याजवळ एका शेजमंदिरात सुबक कलाकुसर केलेला लाकडी पलंग आहे. पलंगावर परशुरामाच्या पादुका स्थापित करण्यात आल्या आहेत. मंदिराच्या बाहेरील प्रांगणात उजव्या सिद्धिविनायकाचे मंदिर बांधलेले आहे. त्यामध्ये उजव्या सोंडेची संगमरवरी गणेशमूर्ती स्थापन करण्यात आली आहे. मंदिराच्या मागच्या बाजूस परशुरामाची आई रेणुका मातेचे मंदिर आहे. देवीची मूर्ती चतुर्भुज आहे. हातात गदा, डमरू, पात्र आणि सहस्त्रार्जुनाचे शीर आहे. रेणुका मंदिराच्या दर्शनी भागात आकर्षक नक्षीचे दगडी खांब आहेत. रेणुका मंदिराच्या गणेशपट्टीवर देवनागरी लिपीमध्ये एक शिलालेख आहे.

रेणुका मंदिर व परशुराम मंदिर यांच्यामध्ये आयताकृती ‘बाणगंगा’ कुंड आहे. कुंडाच्या पलीकडे गंगामातेचे मंदिर आहे. परशुराम मंदिराच्या आवारात एकूण पाच दीपमाळा आहेत. त्यापैकी चार जांभ्या दगडाच्या असून मुख्य मंदिराजवळची दीपमाळ काळ्या दगडापासून बनविलेली आहे. नेऋत्य कोपऱ्यात ब्रम्हेंद्रस्वामींचे स्मृतिकेंद्र आहे. परशुराम मंदिराच्या परिसरात वरील बाजूस नवीन दत्त मंदिर बांधलेले आहे. तेथे पेशवेकालीन विहीर आहे. या मंदिराजवळ कुंड आणि गुहा आहे. दत्त मंदिराकडे जाताना ग्रामदेवता ‘धावजी’ देवाचे मंदिर आहे. परशुराम मंदिराच्या जवळच ग्रामदेवी ‘जाखमाते’ चे मंदिर आहे. त्याच्याजवळ पाण्याचा झरा असलेली टाकी आहे. मंदिरावर चारमिनार आहेत. असे हे वैशिष्ट्यपूर्ण मंदिर विलोभनीय आहे.

Leave A Comment:

Your email address will not be published. Required fields are marked *