गहू हा प्राचीन भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा होता. ‘खपली गहू’ ही गव्हाची जात साधारणपणे ५००० वर्षांपूर्वीपासून भारतात होती, असे म्हणतात. ‘खपली गहू’ पौष्टिक असून वात-पित्तशामक, ऊर्जा पुरविणारा आहे. मधुमेह, हृदयविकार, आतड्यांचा कर्करोग,बद्धकोष्ठता, हाडांची झीज भरून काढण्याबरोबरच दातांच्या तक्रारी कमी करण्यासाठी खपली गहू आहारात असायला हवा. हा गहू पचण्यास हलका असतो. शेवया, कुरड्या, खीर, रवा, पास्ता इ. पदार्थ या गव्हापासून बनवले जातात. या गव्हापासून बनविलेल्या पोळ्या चवीला इतर गव्हाच्या जातीपेक्षा गोडसर असतात. परंतु, ही वैशिष्ट्यपूर्ण गव्हाची जात अलीकडे बाजारात सहज उपलब्ध नसल्याने या गव्हाचा वापर कमी झाला आहे.

धारवाड कृषी विद्यापीठात केलेल्या एका अभ्यासानुसार, खपलीचा आहारात वापर केल्यामुळे मधुमेही रुग्णांच्या कोलेस्टेरॉलमध्ये लक्षणीय घट झाली. म्हणजेच या आजारातील धोका कमी झाला. याशिवाय परदेशात केलेल्या अशाच संशोधनात ‘खपली’चा आहारातील उपयोग चांगला दिसून आला. काही भागाताल माणसे खपली गहू खातात. या लोकांना सर्व पदार्थ ‘खपली’ गव्हाचे लागतात. सध्या शहरात राहणाऱ्या लोकांना या गव्हाबद्दल फारशी ओळख नाही. दुर्दैवाने तो सहजपणे उपलब्धसुद्धा नाही.

खपली गव्हापासून पुरणपोळी, खीर, लापशी असे स्वादिष्ट पदार्थ बनवितात. काळाच्या ओघात हा गहू लुप्त होऊ लागला आहे. आजकाल मधुमेही रुग्णांसाठी खपली गहू खाण्याचा सल्ला दिला जातो. अनेक आयुर्वेदिक तज्ज्ञ हाच गहू वापरायला सांगतात; कारण याने मधुमेह व इतर विकार होत नाहीत. मधुमेह असल्यास तो नियंत्रणात येतो.

खपली गहू काही प्रमाणात गुजरात, महाराष्ट्र व कर्नाटकमध्ये घेतला जातो. सन १९६० ते ७० च्या दशकात ‘खपली गहू’ नदीच्या खोऱ्यात, गाळाच्या आणि भारी जमिनीत घेतला जात होता; परंतु कमी उत्पादन, काढणी व मळणीच्या अडचणीमुळे मागील तीन ते चार दशकात खपली गव्हाचे उत्पादन कमी झाले होते. मागील काही वर्षांमध्ये खपली गव्हातील पाचक पदार्थ, प्रथिने व कर्बोदके या घटकांमुळे पश्चिमात्य देशांमध्ये ‘खपली’ गव्हाला महत्व प्राप्त झाले आहे. खपली गव्हापासून उत्कृष्ट प्रतीचा रवा, शेवया, पास्ता बनविता येतो. खपली गव्हाचे पदार्थ चविष्ट व मऊ बनतात. पश्चिम महाराष्ट्रात फलटण परिसरात गव्हाचे उत्पादन वाढत आहे.खपली गव्हाच्या उपयुक्ततेमुळे या गव्हाच्या लागवडीत वाढ होणे फार गरजेचे आहे.