महाराष्ट्रात पुणे येथे महात्मा फुले वस्तुसंग्रहालय आहे. एकोणिसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात हे बांधले गेले. त्यात कृषी, अभियांत्रिकी आणि विज्ञान यांविषयी विविध कलाकृती आहेत. या संग्रहालयाची स्थापना इ.स. १८९० मध्ये झाली, तेव्हा हे ‘पूना औद्योगिक संग्रहालय’ म्हणून ओळखले जात असे. त्यानंतर याला ‘लॉर्ड रे संग्रहालय’ असे नाव देण्यात आले. इ.स. १९६८ मध्ये ह्या संग्रहालयाचे नाव बदलून महात्मा फुले संग्रहालय असे झाले.
इ.स १८७५ मध्ये स्थापन झालेले महात्मा फुले वस्तु संग्रहालय हे खासगी संग्रहालय आहे.
१९३० ते १९५४ या काळात बी. व्ही. घारपुरे या संग्रहालयाचे संचालक होते. त्यांनी आज तिथे दिसत असलेल्या अनेक दुर्मिळ कलाकृती मिळविण्यात भरीव योगदान दिले. अलीकडील काळात मात्र संग्रहात विशेष भर पडलेली नाही.
या बहुउद्देशीय संग्रहालयातील वस्तू सात मुख्य श्रेणींत विभागल्या गेल्या आहेत. नैसर्गिक इतिहास विभाग हा मुख्य आकर्षण आहे. सिंह, बिबट्या, जंगली डुक्कर इत्यादी वन्य प्राण्यांच्या कातड्यामध्ये भुसा भरून हुबेहूब प्राण्यांच्या प्रतिकृती बनवून ते जतन केले आहे.
भूगर्भशास्त्र आणि खनिज विभागात भारतातील विविध राज्यांतील खडक आणि खनिजांचे नमुने आहेत. हस्तकला आणि कुटीर उद्योगाच्या दालनात दगड, लाकूड, चिकणमाती आणि धातूपासून बनवलेल्या विविध वस्तू आहेत.
मराठा आणि मोगलांनी वापरलेल्या शस्त्रास्त्रांचा संग्रह येथे आहे. यात ढाल, तोफा, तलवारी, बाण आणि बरेच काही आहे.
कागद, सिरॅमिक्स, काच, फायबर आणि प्लास्टिक अशा अनेक प्रकारच्या वस्तूंनी समृद्ध असणारा औद्योगिक व अभियांत्रिकी विभाग आहे. उत्पादन प्रक्रियेत वापरला जाणारा कच्चा माल, तसेच तयार वस्तूही आहेत. अभियांत्रिकी विभागसुद्धा अनेक उपकरणांनी सज्ज आहे.
कर्नाटकातील जमखंडी राजाचे सचिव असलेले वर्तक यांचा चरखा असून महात्मा गांधींनी त्यांना तो दिला होता. या दालनात रेशीम पालन, मधमाशी पालन आणि कुक्कुटपालनाची माहितीदेखील आहे. वनीकरण विभागातील बहुतेक वस्तू लाकडापासून बनवल्या गेलेल्या आहेत. कृषी विभागात खते, खतांचे नमुने आणि त्यांचा वापर कसा करायचा, याची माहिती समाविष्ट आहे.
नगदी पिके आणि साखर, खोबरे तेल, शेंगदाणा तेल यांच्या गिरण्यांचे नमुने आहेत.
संग्रहालय पाहण्यासाठी किमान एक तास लागतो. संग्रहात विविधता आहे. संग्रहालयाचे व्यवस्थापन संचालक करतात. विश्वस्त मंडळ देखरेख करते. माफक प्रवेश शुल्क देऊन आपण हे पाहू शकतो. संग्रहालय आठवड्यातील सर्व दिवस सकाळी ९ ते संध्याकाळी ५ या वेळेत खुले असते.
या संग्रहालयात पुरातन तंत्रज्ञान आणि पुस्तकांचा दुर्मिळ संग्रह असलेले ग्रंथालयदेखील आहे. ते सर्वसामान्यांसाठी खुले नाही. केवळ संशोधक आणि संग्रहालयातील कर्मचारीच त्याचा लाभ घेऊ शकतात.
येथील सभागृहात चर्चासत्रे, विज्ञान प्रदर्शन आणि व्याख्याने यांसारख्या शैक्षणिक उपक्रमांचे आयोजन केले जाते. माहितीपूर्ण लघुपटही दाखविले जातात. संग्रहालयाच्या सभोवताली एक लहान बाग आहे. पार्किंगसाठी पुरेशी जागा आहे.