‘गुगामल राष्ट्रीय उद्यान’ हे महाराष्ट्रातील अमरावती जिल्ह्यात स्थित असलेल्या भारतातील प्रमुख राष्ट्रीय उद्यानांपैकी एक आहे. हे उद्यान मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पाचा एक भाग आहे. सन 1973-74 मध्ये हे व्याघ्र प्रकल्प म्हणून घोषित करण्यात आले. ‘मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पा’चा एक भाग म्हणून ‘गुगामल राष्ट्रीय उद्यान’ मोठ्या संख्येने पर्यटकांना आकर्षित करते. हे उद्यान सातपुडा पर्वतरांगेत वसलेले आहे. याला ‘गाविलगड हिल्स’ असेही म्हणतात. हे उद्यान महाराष्ट्रातील सर्वात लोकप्रिय वन्यजीव अभयारण्यांपैकी एक आहे. दरवर्षी हजारो पर्यटक येथे भेट देतात.
‘गुगामल राष्ट्रीय उद्याना’ची स्थापना प्रथम सन 1974 मध्ये ‘मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प’ म्हणून व्याघ्र संचालनालयाने केली होती. या प्रकल्पाचे उद्घाटन 22 फेब्रुवारी 1974 रोजी या प्रदेशातील समृद्ध परिसंस्थेचे संवर्धन करण्यासाठी म्हणून करण्यात आले. आजूबाजूच्या परिसरातील वैविध्यपूर्ण वनस्पती आणि जीवजंतू लक्षात घेऊन मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पाला 5 सप्टेंबर 1975 रोजी ‘गुगामल राष्ट्रीय उद्यान’ म्हणून घोषित करण्यात आले, तेव्हापासून ते वाघांसह अनेक धोक्यात असलेल्या वन्यजीवांच्या प्रजातींचे संरक्षक म्हणून काम करीत आहे.
‘गुगामल राष्ट्रीय उद्यान’ हे दक्षिण कोरड्या पानझडी वन श्रेणीत येते. ‘ऐन’, ‘टेक्टोना ग्रॅंडिस’, ‘लेंडिया’, ‘तिवस’, ‘आओला’, ‘धवडा’ आणि ‘कुसुम’ ही मुख्य झाडे येथे आढळतात. याव्यतिरिक्त आजूबाजूचा परिसर विविध प्रकारच्या औषधी वनस्पतींसाठी प्रसिद्ध आहे. येथे एकूण 90 विविध प्रकारची झाडे, 300 हून अधिक प्रकारची वनौषधी तसेच 750 हून अधिक वनस्पतींच्या प्रजाती येथे भेट देणाऱ्या पर्यटकांना मंत्रमुग्ध करतात. ‘गुगामल राष्ट्रीय उद्यान’ किंवा ‘मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प’ हे वन्यजीवांच्या विविधतेसाठी प्रसिद्ध आहे.
येथे आढळणाऱ्या प्रमुख वन्यप्राण्यांमध्ये ‘बंगाली वाघ’, ‘आळशी अस्वल’, ‘उसुरी ढोल’, ‘भारतीय कोल्हा’, ‘पट्टेदार हायना’, ‘भारतीय पँथर’, ‘चौसिंगा’, ‘सांबर’), ‘गौर’, ‘बार्किंग डीअर’, ‘रॅटलस्नेक’, ‘मकाक’, ‘उडणारी खार’, ‘चितळ’, ‘नीलगाय’, ‘अजगर’, ‘रानडुक्कर’ आणि ‘लंगूर’ असे विविध प्राणी आढळतात. येथे 25 हून अधिक प्रकारचे मासे आहेत. मोठ्या संख्येने फुलपाखरे आहेत. मार्च 1990 मध्ये ‘ढाकना’ जवळील ‘गडगा’ नदीतील ‘सिद्धूकुंडा’त आणि फेब्रुवारी 1991 मध्ये ‘डोलार’ नदीतील ‘हत्तीकुंड’ मध्ये अनेक मगरी सोडल्या गेल्या. ‘गुगामल राष्ट्रीय उद्याना’त 260 हून अधिक पक्ष्यांच्या प्रजाती देखील आढळतात. येथे छायाचित्रकारांना काही दुर्मिळ प्रजातींचे पक्षी टिपण्याची उत्तम संधी मिळते.
‘गुगामल राष्ट्रीय उद्यान’ येथे गेल्यावर ‘कोरकू’ आदिवासींबद्दल जाणून घेता येईल. त्यांची संस्कृती, त्यांच्या प्रथा आणि परंपरा पाहता येतील.
जर तुम्ही लहान मुलांसोबत जात असाल, तर मुलांना एकटे सोडू नये. पर्यटकांसाठी खुले नसलेल्या भागात राहू नये. ‘गुगामल राष्ट्रीय उद्याना’त धूम्रपान करू नये; कारण तेथे आग लागण्याचा धोका असतो. उद्यानाच्या कोणत्याही प्रतिबंधित भागात प्रवेश करण्याचा प्रयत्न करू नये. सफारी दरम्यान, आपल्या मार्गदर्शकाच्या परवानगीशिवाय जीपमधून बाहेर पडू नये. येथे जाताना कॅमेरे, दुर्बीण आणि इतर आवश्यक गोष्टी सोबत ठेवाव्यात. उद्यानातील कोणत्याही प्राण्याला खायला घालण्याचा किंवा त्यांच्याजवळ जाण्याचा प्रयत्न करू नये.