दूध वितरण व्यवसाय हा अतिशय महत्त्वाचा व्यवसाय झाला आहे. मुळात, ग्रामीण भागाकडून शहरांकडे पहाटे दूध पोहोचणे फार गरजेचे असते. यासाठी दुग्धशाळा कार्य करतात. हा एक शेती व्यवसायाचा किंवा पशुसंवर्धनचा भाग आहे. गायी, घोडे, उंट, पाणी म्हशी, शेळ्या, मेंढ्या, याक, पाळीव म्हशी इत्यादी प्राण्यांच्या दुधापासून दररोज माणसाची दूध उत्पादनांची आवश्यकता मोठ्या प्रमाणात पूर्ण होते.

‘पांढरे पौष्टिक द्रव’ अशी दुधाची व्याख्या केली जाते. सस्तन प्राण्यांद्वारे दूध उपलब्ध होते. हा प्रमुख अन्नपदार्थ आहे. कच्च्या दुधाचा वापर करण्यापूर्वी त्यावर प्रक्रिया केली जाते. या कच्च्या घटकांमध्ये 87.2% पाणी, 3.7% चरबी, 3.5% प्रथिने, 4.9% लैक्टोज आणि 0.9% राख असते. दुधाचा वापर करण्यापूर्वी निर्जंतुकीकरण करणे आवश्यक आहे.

कच्च्या दुधात आढळणारे सूक्ष्मजीव ‘पाश्चरायझेशन’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्रक्रियेद्वारे काढून टाकले जातात. दूध ही नाशवंत वस्तू आहे, म्हणूनच ते जमा केल्यावर काही तासांतच स्थानिक पातळीवर पुढची प्रक्रिया केली जाते. ‘मेकॅनिकल व्हॅक्यूम’ हे यंत्र दुग्धशाळेसाठी वापरले जाते. हे कच्चे दूध ‘रेफ्रिजरेटेड बल्क’ या दुधाच्या टाकीमध्ये ठेवले जाते.

दुधातील घटक वेगळे करण्यामध्ये सूक्ष्मजीव तसेच अन्य घटक काढून टाकले जातात. दुधाच्या मजबुतीकरणात ‘अ’ आणि ‘डी’ सारखे जीवनसत्त्वे समाविष्ट केली जातात. प्रक्रिया करून दूध वितरणासाठी तयार केले जाते. प्लास्टिकच्या बाटल्या आणि पिशव्यांमध्ये ते सीलबंद केले जाते. त्यनंतर वाहतुकीच्या साधनांद्वारे वेगवेगळ्या विभागात वितरणासाठी पाठविले जाते.

दुधाचा वापर पेयपदार्थ, दही, आइस्क्रीम, तूप, इत्यादी खाद्यपदार्थांच्या उत्पादनात केला जातो. भारतीय संस्कृतीत प्राचीन काळापासून दुग्धशाळेची समृद्ध परंपरा आहे. भारतीय दुग्ध बाजार जगातील सर्वात मोठ्या आणि वेगाने विकसित होणाऱ्या बाजारपेठांपैकी एक आहे. दूध आणि  दुग्ध उत्पादनांचादेखील सर्वात मोठा उत्पादक आहे. दूध क्षेत्रात दरवर्षी सरासरी 2.2 टक्क्यांनी वाढ होत आहे; परंतु गेल्या चार वर्षांत नोंदविलेली वाढ बरीच वाढली आहे. गेल्या चार वर्षांत तो दरवर्षी 6.4 टक्क्यांनी वाढला आहे.

दूध आणि दुधाच्या उत्पादनांची मागणी कधीही कमी होत नाही. खरे तर, ती दिवसेंदिवस वाढत आहे; म्हणूनच दुधाचा वितरण व्यवसाय सुरू करणे ही भारतातील एक आकर्षक व्यवसाय संधी आहे. हा व्यवसाय सुरु करायचा झाल्यास याबाबतची अधिक माहिती स्वतः बाजारात जाऊन मिळवा. दूध संकलन, प्रक्रिया आणि ग्राहकांपर्यंत कसे पोहोचविणार याची निश्चित योजना तयार करा. बाजारातील मागणी-पुरवठ्यातील तफावत लक्षात घेऊन दुधाचे वितरण करणे ही फायद्याची व्यवसाय संधी आहे.