सागवान लागवड
सागवान ही एक उष्णकटिबंधीय क्षेत्रात वाढणारी वनस्पती आहे. भारतातील सर्वात मौल्यवान आणि उच्च किंमतीचे हे एक दर्जेदार लाकूड पीक आहे. साधारण तपकिरी खोड असलेले हे सरळसोट उंच वाढणारे पानगळीचे झाड आहे. भारतात, प्रथमतः सागवानाची वनस्पती सन 1842 मध्ये लावण्यात आली. केरळ राज्यातील चतु मेनन यांना ‘भारतीय सागवान लागवडीचे जनक’ म्हणतात.

हे टिकाऊ, मजबूत आणि कठीण लाकूड आहे. फर्निचर, प्लायवूड्स, सर्व प्रकारचे बांधकाम, जहाज बांधणी इत्यादीसाठी या लाकडाचा वापर केला जातो. वनस्पतीच्या चांगल्या वाढीसाठी, चांगला निचरा होणाऱ्या खोल आणि सुपीक मातीची आवश्यकता असते. झाडाच्या वाढीवर परिणाम होतो. ‘कोन्नी सागवान’, ‘पश्चिम आफ्रिकन सागवान’, ‘गोदावरी सागवान’, ‘दक्षिण आणि मध्य अमेरिकन सागवान’, ‘निलांबूर’ किंवा ‘मलबार सागवान’ अशा काही सागवानाच्या जाती आहेत. सागवानाच्या लागवडीसाठी पावसाळा हा उत्तम हंगाम आहे.सागवान लागवडीसाठी मातीची चांगली मशागत करावी. शेतात पाणी साचू नये, म्हणून ती समतल करावी. रोप लावण्यासाठी 45 सेमी x 45 सेमी x 45 सेमी आकाराचे खड्डे खणावेत. प्रत्येक खड्ड्यात कीटकनाशकांसह चांगले कुजलेले शेण मिसळावे.

सागवानाची रोपे तयार करताना रोपवाटिकेत बिया पेरल्या जातात. 12-15 महिन्यांची रोप करतात. त्यांना ‘स्टंप’ म्हणतात. लागवडीसाठी असे अंकुरलेले स्टंप वापरतात. 1 एकर क्षेत्रात लागवड करण्यासाठी अंदाजे १५००-१८०० ‘स्टंप’ आवश्यक असतात. प्रत्येक वर्षी ऑगस्ट आणि सप्टेंबर महिन्यात एन.पी.के. खत प्रत्येक झाडास 50 ग्रॅम पहिल्या 3 वर्षांसाठी वापरावे. पहिल्या 3 वर्षांत वनस्पती तणमुक्त ठेवण्यासाठी तीव्र तण काढणे आवश्यक आहे. नियमितपणे तण काढावेत. पहिल्या वर्षी 3 वेळा जमिनीत खुरपणी आणि दुसऱ्या वर्षी 2 वेळा आणि तिसऱ्या वर्षी एक वेळा खुरपणी करावी. पावसाळ्यात सिंचनाची गरज नसते. उन्हाळ्याच्या महिन्यात काळात सिंचन करावे. सिंचन केल्याने उत्पादनात मोठ्या प्रमाणात सुधारणा होते. जास्त सिंचनही उपयोगाचे नाही. जेव्हा झाड तोडणीच्या अवस्थेत येते, तेव्हा त्या झाडांना चिन्हांकित करावे. ‘मुख्य प्रादेशिक वनीकरण कार्यालया’ कडे प्रस्ताव सादर करावा. परवानगी मिळाल्यानंतर तोडणी करता येते. सागवान शेती ही अत्यंत फायदेशीर शेती आहे; कारण त्याला भारतासह परदेशातही मोठी मागणी आहे.