नारायण श्रीपाद राजहंस हे ‘बालगंधर्व’ म्हणून सुपरिचित आहेत. २६ जून १८८८ ला त्यांचा जन्म झाला. १५ जुलै १९६७ ला ते अनंतात विलीन झाले. ‘बालगंधर्व’ एक प्रसिद्ध मराठी गायक आणि रंगमंच अभिनेता होते. त्यांच्या काळात महिलांना रंगमंचावर अभिनय करण्याची परवानगी नसल्यामुळे ते मराठी नाटकांतील स्त्री पात्रांच्या भूमिका स्वतः हुबेहूब साकारून जिवंत करीत होते. त्यांनी सादर केलेली गाणी मराठी नाट्यसंगीतातील अभिजात मानली जातात.
पुण्यातील एका गायनाच्या कार्यक्रमात लोकमान्य टिळक श्रोत्यांमध्ये बसले होते. कार्यक्रम झाल्यावर त्यांनी ‘राजहंस’ यांच्या पाठीवर थाप दिली, आणि नारायण हे ‘बाल गंधर्व’ असल्याचे म्हटले. तेव्हापासून ते ‘बालगंधर्व’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले. नारायण श्रीपाद राजहंस यांचा जन्म देशस्थ ब्राह्मण कुटुंबात श्रीपाद राजहंस आणि त्यांची पत्नी अन्नपूर्णाबाई राजहंस यांच्या पोटी सांगली जिल्ह्यातील ‘पलूस’ तालुक्यातील ‘नागठाणे’ गावात झाला.
बालगंधर्वांचा लहान वयातच देशस्थ ब्राह्मण समाजातील आणि समान पार्श्वभूमीच्या प्रतिष्ठित कुटुंबातील लक्ष्मीबाईशी विवाह झाला. सन 1940 मध्ये लक्ष्मीबाईंचा मृत्यू झाला. अकरा वर्षांनंतर, सन 1951 मध्ये बालगंधर्वांनी प्रसिद्ध गायिका-अभिनेत्री अमीरबाई कर्नाटकी यांची बहीण गौहरबाई कर्नाटकी यांच्याशी विवाह केला. सन 1964 मध्ये गोहरबाईंचा मृत्यू झाला.
नारायण राजहंस यांचा जन्म एका सामान्य कुटुंबात झाला. त्यांनी अगदी लहान वयातच भजने गाऊन आपल्या गायनाची कारकीर्द सुरू केली. कोल्हापुरच्या शाहू महाराजांनी त्यांची प्रतिभा लक्षात घेतली. तरुण नारायणरावांची नाट्य कारकीर्द घडवून आणण्यात ते महत्त्वाचे होते. शाहू महाराजांनी त्यांना मिरज रुग्णालयात श्रवणविषयक समस्यांवर उपचार करण्यासाठी मदत केली. शाहू महाराजांनी त्यांची ओळख त्या काळातील प्रमुख मराठी संगीत नाटक कंपनी किर्लोस्कर मंडळीशीही करून दिली. त्यांनी सन 1905 मध्ये किर्लोस्कर नाटक मंडळीपासून आपल्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. ही कंपनी मुजुमदार आणि नानासाहेब जोगळेकर चालवत होते. बाल गंधर्व, गणेश बोडस आणि गोविंदराव टेंबे यांनी सन 1913 मध्ये कंपनी सोडून ‘गंधर्व संगीत मंडळी’ स्थापन केली.
बालगंधर्वांनी सन 1937 मध्ये त्यांच्या नाटक कंपनीचे पुनरुज्जीवन केले. त्यांनी सादर केलेली गाणी मराठी नाट्यसंगीतातील अभिजात मानली जातात. त्यांच्या गायन शैलीचे मराठी समीक्षक आणि प्रेक्षकांनी खूप कौतुक केले आहे. सन १९०१ मध्ये भाऊराव कोल्हटकर यांच्या निधनानंतर मराठी रंगमंचावर कठीण प्रसंग आले. बालगंधर्वांनी त्याचे पुनरुज्जीवन केले. अण्णासाहेब किर्लोस्कर, गोविंद बल्लाळ देवल, श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर, कृष्णाजी प्रभाकर खाडिलकर, राम गणेश गडकरी, वसंत शांताराम देसाई यांनी लिहिलेल्या नाटकांमध्ये त्यांनी अविस्मरणीय भूमिका केल्या.