कुक्कुटपालन हा पूर्वांपार चालत आलेला शेतीसोबतचा एक जोडव्यवसाय आहे. या व्यवसायातून आजही चांगले उत्पन्न मिळविले जाते. मात्र चांगले उत्पन्न मिळण्यासाठी कोणत्या जातीची कोंबडी पाळायची हे ठरवता आले पाहिजे. प्रत्येक राज्यात कोंबडीच्या वेगवेगळ्या जाती आहेत. काही कोंबडी अंडी उत्पादनासाठी तर काही कोंबडी मांस उत्पादनासाठी पाळली जातात. आपण कुक्कुटपालन करणार असाल तर सर्वप्रथम तुम्ही जाती समजून घ्याव्यात. गावात कोंबड्यांना ‘बँका’ असेही म्हणतात. येथे वर्षानुवर्षे कोंबड्यांच्या स्थानिक जाती आहेत. पोल्ट्री संशोधन संचालनालय, हैदराबाद आणि केंद्रीय पक्षी संशोधन संस्था, बरेली यांनी देशी कोंबडीच्या अनेक सुधारित जाती विकसित केल्या आहेत. अशा अनेक जाती आहेत ज्यांचे पालन लोक खेड्यापाड्यात करतात. या संस्थेने कोंबड्यांपासून नवीन जाती विकसित केल्या आहेत. संस्थेने ‘कडकनाथ’, ‘कारी गिरी’ आणि ‘कारी सलोनी’ या प्रगत जाती विकसित केल्या आहेत. या सर्वत्र पाळल्या जाऊ शकतात आणि दुप्पट अंडी घालू शकतात.

भारतात एकूण मांस आणि अंडी उत्पादनात संघटित किंवा व्यावसायिक पोल्ट्री क्षेत्राचा वाटा सुमारे 75 टक्के आहे. असंघटित क्षेत्राचा वाटा 25 टक्के आहे. विसाव्या पशुधन गणनेच्या अहवालानुसार, एकूण पोल्ट्री लोकसंख्या ८५१.८१ दशलक्ष आहे, जी मागील पशुधन गणनेपेक्षा ४५.८ टक्के जास्त आहे. अंडी उत्पादनात भारताचा जगात दुसरा क्रमांक लागतो. देशात एकूण 138.38 अब्ज अंडी उत्पादनाचा अंदाज आहे. सन 2018-19 या वर्षात अंदाजे 103.80 अब्ज अंडी उत्पादनाच्या तुलनेत, सन 2022-23 या वर्षात गेल्या 5 वर्षांत 33.31 टक्के वाढ नोंदवली गेली. ‘निर्भीक’ या जातीची अनेक वैशिष्ट्ये आहेत. आंब्याच्या बागेत त्याचे संगोपन केल्याने आंब्यावर हल्ला करणाऱ्या कीटकांना खाऊन हानीपासून स्वतःचे संरक्षण करतात. ब्रॉयलर आणि लेयरपेक्षा या स्थानिक चिकन आणि अंड्याची किंमत चांगली आहे.”

‘सेंट्रल एव्हियन रिसर्च इन्स्टिट्यूट’च्या मदतीने उत्तर प्रदेश, उत्तराखंड, राजस्थान, हरियाणा, बिहार, झारखंड, छत्तीसगड, महाराष्ट्र, ओडिशा, दिल्ली, जम्मू आणि काश्मीर, मणिपूर, पश्चिम बंगाल यासारख्या अनेक राज्यांनी या जातीचे संगोपन करण्याचा प्रयत्न केला. ही जात परसातील शेतीसाठी उत्तम आहे. याच्या मांसामध्ये प्रथिन गुणधर्म भरपूर असतात. या जातीच्या कोंबड्या जलद बुद्धीच्या, आकाराने मोठ्या, शक्तिशाली आणि मजबूत रोग प्रतिकारक असतात. नरामध्ये लढण्याची प्रवृत्ती आणि मादीमध्ये चिडचिडेपणा ही या जातीची काही खास वैशिष्ट्ये आहेत. या जातीच्या नर व मादीचे वजन सुमारे 20 आठवड्यांत 1850 आणि 1350 ग्रॅम इतके होते. ‘निर्भिक’ जातीच्या कोंबड्या 170-180 दिवसांत अंडी घालण्यास तयार होतात . 170-200 अंडी देऊ शकतात. ‘कैरी श्यामा’ ही जात परसातील शेतीसाठी विकसित करण्यात आली आहे. त्यांची पिसे अनेक रंगांची असतात; परंतु सामान्यतः त्यांचा रंग काळा असतो. त्याचे वैशिष्ट्य असे की, त्याच्या बहुतेक अंतर्गत अवयवांमध्ये विशिष्ट काळा रंग दिसून येतो. आदिवासी भागासाठी ही एक सुधारित वाण आहे. ‘कैरी श्यामा’ जातीची कोंबडी 170-180 दिवसांत अंडी घालण्यास तयार होते. सुमारे 210 अंडी देऊ शकते.