लोकरीपासून बनविली जाणारी वस्त्रे पुरातन काळापासून आजपर्यंत तग धरून आहेत. त्यांची ऊबच अशी असते जी कधीही विसरता येत नाही. देशातील पहिली लोकर गिरण ‘लाल ईमली’ कानपूरमध्ये सुरू झाली. मुळात लोकर हा एक प्राणिजन्य तंतू आहे. मेंढी तसेच शेळी, उंट यांसारख्या केसाळ सस्तन प्राण्यांच्या त्वचेवरील संरक्षक आवरण या तंतूने बनलेले असते. कापड, स्वेटर, गालिचे वगैरे नित्योपयोगी वस्तू तयार करण्यासाठी मुख्यत्वे मेंढीपासून मिळणाऱ्या लोकरीचा उपयोग करण्यात येतो. लोकर हा वस्त्रोद्योगात वापरला गेलेला सर्वात पहिला धागा आहे. काही हजार वर्षांनंतर रेशीम आणि कापूस यांचा वापर सुरू झाला.

इ.स.१८८१ मध्ये पंजाब, इ.स.१८८२ मध्ये मुंबई आणि इ.स.१८८६ मध्ये बंगळूरू-कर्नाटक येथेही लोकर गिरण्या सुरू झाल्या. उत्पादनात पहिल्या क्रमांकावर असणाऱ्या पंजाबमध्ये धारीवाल, अमृतसर, लुधियाना, खरार येथे २५७ लोकर गिरण्या आहेत. महाराष्ट्रात मुंबई येथे, उत्तर प्रदेशमध्ये कानपूर, शहाजहानपूर, मिर्झापूर, आग्रा, वाराणसी येथे तर गुजरातमध्ये जामनगर, अहमदाबाद, बडोदा, कलोल येथे लोकर गिरण्या आहेत. अमेरिका व युरोपीय संघ या भारताच्या लोकर उत्पादनांच्या महत्त्वाच्या बाजारपेठा आहेत. प्राण्यांपासून मिळणाऱ्या केसांना ‘लोकर’ म्हणतात. मेंढ्यांच्या लोकरीपासून अनेक प्रकारची वस्त्रे विणली जातात. तसेच उंटापासूनही लोकर मिळते. ‘अंगोरा’, ‘पश्मिना’ जातींच्या शेळ्यांपासून लोकर मिळते. ‘अंगोरा’ शेळीपासून मिळणाऱ्या लोकरीस ‘मोहर’, तर ‘पश्मिना’ शेळीपासून मिळणाऱ्या लोकरीस ‘पश्मिना’ म्हणतात.

भारतात उत्पादन होणारी लोकर इथल्या उद्योगांसाठी पुरेशी नाही. भारत मोठ्या प्रमाणात कच्च्या स्वरूपाची लोकर ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, पाकिस्तान, चीन, इटली व इंग्लंड या देशांकडून आयात करतो. महाराष्ट्रात या आयात केलेल्या लोकरीपासून वस्त्रे तयार केली जातात. या लोकरीपासून बनवलेली विविध उत्पादने देशांतर्गत वापरासाठी व निर्यातीसाठी वापरली जातात. भारतीय लोकर उद्योग आकाराने लहान असून विखुरलेल्या स्वरूपात आहे. लोकर उद्योगामुळे भारतात लाखो लोकांना रोजगार उपलब्ध झाला आहे. लोकर प्रामुख्याने मेंढीपासून मिळवली जाते. ‘मोहर’ व ‘पश्मिना’ लोकर मऊ, तलम, उबदार व चकाकणारी असते. त्यापासून जगप्रसिद्ध ‘काश्मिरी’ शाली तसेच स्वेटर, हिवाळी कानटोपी, स्कार्फ, हातमोजे व इतर उबदार कपडे बनवले जातात. जम्मू-काश्मीर, हिमाचल प्रदेश या पहाडी प्रदेशात लोकरीपासून विणकाम करुन विविध वस्तू बनविण्याचा उद्योग मोठ्या प्रमाणात स्वयंरोजगार पुरवतो. भारतीय मेंढ्यांपासून मिळणारी लोकर जाड्या-भरड्या स्वरूपाची असून तिच्यापासून स्वेटर, ऊबदार कपडे, शाली, मफलर, चादरी, हातमोजे, गालिचे, सतरंज्या, ब्लँकेट, पायदाणे, कांबळ, घोंगडय़ा इत्यादी दररोजच्या वापरातील वस्तू बनविल्या जातात.

फार पुरातन काळापासून लोकर हा एक अतिशय उपयुक्त तंतू म्हणून गणला गेलेला आहे. याला लोकरीचे खास गुणधर्मच कारणीभूत आहेत. या तंतूंचा नैसर्गिक मऊपणा, लवचिकपणा व त्यांमध्ये असलेले अंतर्गत खवल्यासारखे तरंग यांमुळे लोकरीला इतर तंतूपेक्षा एक प्रकारची प्रतिष्ठा प्राप्त झाली आहे. सामान्यतः आखूड तंतूंपासून बनविलेले लोकरीचे सूत जाड व भरलेले असते. त्याचा उपयोग कापड व ब्लँकेट यांसारख्या उत्पादनांसाठी करण्यात येतो. लांब तंतूंपासून तयार केलेले कापड तलम, नितळ, दृढ व टिकाऊ असते. ते तलम कापडासाठी व सुटाच्या कापडासाठी वापरतात. नवीन लोकरीच्या मर्यादित पुरवठ्यामुळे लोकरीचा पुन:वापरही करतात.

मानवाला लोकरीच्या तंतूची फार पूर्वीपासून ओळख आहे. इतिहासपूर्व कालीन मानव मेंढीच्या कातड्यांचा वस्त्रासारखा उपयोग करीत असे. पुढे त्यांच्या तंतुमय आवरणापासून सूत व कापड तयार करण्यास तो शिकला. अगदी आदिवासी सोडले, तर प्राचीन लोकांत वस्त्रांसाठी मेंढ्या व शेळ्या यांना माणसाळविणे व त्यांची लोकर कापणे सर्वसामान्य प्रचारात होते. मेक्सिकन, इजिप्शियन, सुमेरियन व आर्यपूर्व सिंधू संस्कृतीतही लोकरीचा उल्लेख सापडतो.