सुगंधित निशिगंध
निशिगंध हे एक सुवासिक आणि आर्थिक मिळकत करून देणारे नाजूक फूल आहे. निशिगंध हे ‘गुलछबू’, ‘गुलछडी’, ‘रजनीगंधा’ या नावांनीदेखील ओळखले जाते.

ही एक झुडूप वर्गातील वनस्पती आहे. या वनस्पतीची उंची 1 ते 1.5 मीटर एवढी असते. निशिगंधाला हिंदीत ‘रजनीगंधा’ म्हणतात. ही फुले रात्री फुलतात, म्हणून त्यांना ‘निशिगंधा’ असे म्हणतात.
सुहासिनी, शृंगार, रजत रेखा, सुवर्ण रेखा या निशिगंधाच्या जाती आहेत. निशिगंधाची लागवड व्यावसायिक तत्त्वावर केली जाते. निशिगंधापासून प्रति हेक्टर ५० क्विंटल उत्पादन मिळते.
निशिगंधाची फुले हारामध्ये वापरली जातात. विविध प्रकारच्या पुष्परचनेमध्ये देखील या फुलांचे वेगळे स्थान आहे. फुलांतील पाकळ्यांच्या रचनेप्रमाणे या फुलांचे प्रकार पडतात. ‘सिंगल’ जातीची फुले अधिक सुगंधित असतात. त्यांचा वापर हारांमध्ये व गजऱ्यांमध्ये केला जातो. ‘डबल’ प्रकारच्या निशिगंधाचा वापर पुष्पगुच्छमध्ये केला जातो.

निशिगंध सुगंधी द्रव्ये निर्माण करण्यासाठीसुद्धा वापरतात. निशिगंधाची लागवड कोणत्याही हवामानात करता येते. यासाठी पाण्याचा उत्तम निचरा होणारी कसदार जमीन लागते. निशिगंधाची लागवड कंदापासून केली जाते. पाण्याचा निचरा न होणाऱ्या जमिनीत कंद सडतात व झाड मरते. त्यामुळे दलदलीची व निचरा न होणारी जमीन या पिकासाठी निवडू नये. एका कंदापासून दुसऱ्या वर्षी ५ ते ६ कंद विकसित होतात. त्यातील प्रत्येक कंद मुख्य कंदापासून वेगळा करून त्याची लागवड करतात.
या वनस्पतीची पाने साधी लांब आणि गडद हिरव्या रंगाची असतात. या वनस्पतीला फांद्या नसतात. फुले खोडसदृश दांड्याच्या टोकावर येतात, यांचा नळीसारखा आकार असतो.