महाराष्ट्र राज्यातील नाशिक येथे वसलेले पंचवटी, हे हिंदू धर्मातील ‘रामायण’ या महाकाव्य कथेतील सहवासासाठी प्रसिद्ध आहे. या ठिकाणी हिंदू देवता राम,त्यांची पत्नी सीता आणि बंधु लक्ष्मण यांचे वनवासात अनेक वर्षे वास्तव्य होते असे म्हटले जाते. आणि पंचवटीच्या थोडं पुढे तपोवन आहे, ज्याचा अर्थ तपश्चर्या किंवा ध्यानाचे जंगल असा होतो. याच ठिकाणी शतकानुशतके ऋषीमुनी निसर्गाच्या सानिध्यात ज्ञानाच्या शोधात ध्यान करत असत.गोदावरी नदी नाशिकमधून वाहते आणि तिच्या उत्तरेला पंचवटी म्हणतात. असे म्हणतात की भगवान श्रीराम आणि सीता लक्ष्मणासह काही काळ पंचवटीत राहिले. त्यामुळे पंचवटीला पवित्र महत्त्व प्राप्त झाले आहे. तेथे पाच वडाची झाडे आहेत म्हणून त्या भागाला पंचवटी असे म्हणतात. शेजारीच सीता गुंफा (गुहा) आहे जिथे सीता काही काळ राहिल्याचे सांगितले जाते.
विशेष म्हणजे तपोवन हे ते ठिकाण आहे जिथे लक्ष्मण एकेकाळी वास्तव्य करत होते आणि जिथे त्याने लंकेचा राजा रावणाची बहीण शूर्पणखा हिचे नाक कापले होते असे म्हटले जाते. या ठिकाणी हनुमान आणि लक्ष्मणाची अनेक प्रसिद्ध मंदिरे आहेत. हे ठिकाण शांतपणे वाहणार्‍या गोदावरी नदीच्या बाजूला आहे. नदीच्या काठावर असलेल्या दगडांच्या मध्ये ब्रह्मा योनी नावाची गुहा आहे. गोदावरीच्या बाजूला अकरा गुहा देखील आहेत.
येथे गोपालकृष्ण आणि लक्ष्मी-नारायण यांची मंदिरे आहेत आणि 1904 मध्ये येथे प्रसिद्ध गोशाळा (गोशाळा) बांधण्यात आली होती. प्राचीन काळात ही भूमी भगवान रामाच्या चरणस्पर्शाने पवित्र झाली होती.
पंचवटीतील सर्वात महत्त्वाचे ठिकाण म्हणजे रामकुंड. याला रामकुंड यासाठी म्हंटले जाते कारण भगवान रामाने तेथे स्नान केले होते असे मानले जाते. या कुंडात विसर्जित केलेले मृत अवशेष (अस्थी) लगेच पाण्यात शोषले जातात. या पवित्र कुंडात डुंबणे अत्यंत पवित्र मानले जाते. जवळच गांधी तलाव (तलाव) आहे ज्यात राष्ट्रपित्याच्या स्मरणार्थ पांढर्‍या संगमरवरी बनवलेले एक संस्मरणीय स्मारक आहे. 30 जानेवारी 1948 रोजी गांधीजींचे निधन झाल्यानंतर अस्थिकलश रामकुंडात टाकण्यात आला. यावेळी श्री नेहरू देखील उपस्थित होते.