भारतातील सर्वात लहान ‘हिल स्टेशन’ म्हणून माथेरान ओळखले जाते. रायगड जिल्ह्यात ‘कर्जत’ तालुक्यातील हे ठिकाण पर्यटकांचे आकर्षण बनले आहे. माथेरान हे मुंबई आणि पुण्यापासून जवळपास 85 ते 110 किलोमीटर असल्यामुळे शहरातील लोक सुट्टीचा दिवस घालविण्यासाठी इथे येत असतात. येथील शांत वातावरण प्रत्येकाच्या मनाला भावत असते.
इथे कोणत्याही वाहनांना आतमध्ये जाण्यास परवानगी नाही. येथे भेट देण्यासाठी पावसाळा ऋतू चांगला आहे, कारण पावसाळ्याच्या दिवसात धुके, ढगे आणि ओले हवामान आपला आनंद द्विगुणीत करीत असतात. म्हणून येथे पावसाळ्यात भेट द्यायला हवी.
माथेरान हे एक थंड हवेचे ठिकाण आहे. मुंबई आणि पुण्याच्या लोकांना सहलीसाठी सर्वांत जवळची आणि निसर्गसौंदर्याने नटलेली जागा म्हणजे माथेरान आहे. साधारण २६०० फूट उंचीच्या पठारावर माथेरान वसले आहे.
हे ठिकाण प्रदूषण आणि आवाजापासून मुक्त, शांत आणि आरामदायी आहे.
त्यावेळचे ठाणे जिल्ह्याचे जिल्हाधिकारी ह्यू पॉइंट्झ मेल्ट यांनी १८५० मध्ये माथेरानचा शोध लावला. या भावी ‘हिल स्टेशन’ची कोनशिला त्यावेळचे मुंबईचे गव्हर्नर लॉर्ड एल्फिन्स्टन यांनी ठेवली होती. इथल्या उष्णतेपासून बचाव करण्यासाठी ब्रिटिश सरकारने माथेरानची निर्मिती केली.
सर अदानजी पीरभॉय यांनी १९०७ मध्ये माथेरान हिल रेल्वेची बांधणी केली. ही २० किलोमीटरची रेल्वे खोल झाडांनी (१२ मैल) झाकलेल्या मोठ्या क्षेत्रावर पसरलेली आहे. ‘माथेरान लाइट रेल्वे’ म्हणूनही ओळखले जाणारे हे स्थान युनेस्कोच्या जागतिक वारसास्थळांच्या तज्ज्ञांनी तपासले होते; परंतु जागतिक वारसा स्थळांच्या यादीत त्याचा समावेश करण्यात आला नव्हता.
केंद्रीय पर्यावरण मंत्रालयाने माथेरानला पर्यावरणदृष्ट्या संवेदनशील स्थान म्हणून घोषित केले आहे.
खासगी स्वयंचलित वाहनांना येथे परवानगी नाही. माथेरानमध्ये घोडे आणि रिक्षा दोन वाहतुकीची साधने आहेत. माथेरानमध्ये औषधी वनस्पती भरपूर आहेत. हे शहर ‘हनुमान लंगूर’ आणि ‘बोनेट मकाक’ सह असंख्य माकड प्रजातींचे घर आहे. माथेरानसाठी पिण्याच्या पाण्याचा प्राथमिक स्त्रोत शेजारील ‘शार्लोट’ तलाव आहे. जंगलात बिबट्या, कोल्हे, रानडुक्कर आणि मुंगूस यांसह विविध प्रकारच्या प्राण्यांचे निवासस्थान आहे.
‘लुईसा पॉइंट’ हे माथेरानमधील सर्वात प्रसिद्ध पर्यटनस्थळांपैकी एक आहे. मुख्य बाजारपेठेपासून ‘लुईसा पॉइंट’ १.५ किलोमीटर अंतरावर आहे. येथे ट्रेकिंगद्वारे सहज पोहोचता येते. थंड हवेने आपण आपला थकवा आणि काळजी विसरून जाल.
‘शार्लोट’ सरोवर हे माथेरानच्या सर्वात सुंदर पर्यटन आकर्षणांपैकी एक आहे. ‘शार्लोट’ सरोवर हे नैसर्गिक सौंदर्याने युक्त आहे.
‘मंकी पॉइंट’ हे माथेरानमध्ये भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम ठिकाणांपैकी एक आहे. नावाप्रमाणेच ते माकडांच्या लोकसंख्येसाठी प्रसिद्ध आहे. वनस्पती आणि प्राण्यांनी हे समृद्ध आहे. स्थानिक हवामान आणि वनस्पतींबद्दल जाणून घेण्याची ही एक मजेदार संधी असते. डोंगरावर कोणी रडत असेल, तर प्रतिध्वनी उमटण्याची घटना येथेही अनुभवता येते.
माथेरानमधील ‘पॅनोरमा पॉइंट’ हे एक आकर्षण आहे, ज्यामध्ये पश्चिम घाट, हिरवेगार मैदान आणि खाली असलेले शहर पाहता येते. माथेरानमधील इतर भागांपेक्षा हा परिसर कमी वर्दळीचा आहे.
माथेरानमधील ‘वन ट्री हिल पॉइंट’ हेसुद्धा एक आकर्षण आहे. एकदा भेट देऊन स्वत: अनुभव घ्याच !